مقبره‎ی چراگان

***
نام: چراگان؛ سیدیوسف ملقب به سید یوسف شاه/ نشانی: شهرستان سرباز، بخش مرکزی، روستای چراغان/ تاریخ نخستین بنا: دهه پنجاه شمسی/ دایر/ مدیریت: فاقد مدیریت
***

(1) موقعیت مقبره

مقبره‌ی سید یوسف شاه در روستای چراگان از توابع شهرستان سرباز در بخش مرکزی به فاصله‌‎ی چهار کیلومتر از راسک و نود و شش کیلومتر از شهرستان سرباز قرار گرفته است. دسترسی به این مقبره از طریق جاده‌ی اصلی ایرانشهر و سرباز به شهرستان چابهار امکان‌‎پذیر است. مقبره در قبرستان روستا، کنار تپه‌ای بلند و باغ‌هایی با انواع درختان خرما، انبه و دیگر درختان گرمسیری بنا شده است. مقبره از گذشته تا به حال، به صورت اتاقی بدون سقف از خشت و گل است که در حلبی کوچکی بر آن قرار دارد. پس از عبور از رودخانه‌ی سرباز و طی کردن مسافتی در حدود چهار کیلومتر در جاده‌ی فرعی، روستای چراغان نمایان می‌شود. روستای چراغان جمعیتی برابر 605 نفر دارد. مردمان این روستا بیشتر به کار کشاورزی و دامداری و داد و ستد مشغول‌اند. این روستا آب و هوای گرم و مرطوبی دارد. فاصله‌ی مقبره سید یوسف شاه تا روستای چراغان دویست متر است. این مسافت جاده‌ای خاکی و ناهموار است که معمولاً زائران با وسایل نقلیه، پای پیاده، موتورسیکلت یا چهارپا خود را به مقبره می‌رسانند. مقبره در کنار قبرستان روستا قرار گرفته است.

(2) تاریخچه‌ی مقبره

الف) نام و نشان صاحب مقبره:

نبود اثری مکتوب از جمله شجره‌نامه باعث شده است تا نام و نشان دقیقی از صاحب مقبره به دست نیاید. به گفته‌ی یکی از معتمدان، شخصی به نام سید یوسف شاه که متولد پاکستان بوده، سال‌ها پیش برای تبلیغ دین اسلام به این منطقه آمد و با توجه به اینکه فردی مهربان، پرهیزکار و درست سیرت بود، مورد احترام اهالی راسک و روستاهای اطراف قرار گرفت و تا آخر عمر در همین نواحی زندگی کرد. بنا به وصیت خودش او را در روستای چراغان به خاک سپردند.

ب) سابقه‌ی بنا و حدود و ثغور آن:

مقبره در قبرستان روستا، کنار تپه‌ای بلند و باغ‌هایی با انواع درختان خرما، انبه و دیگر درختان گرمسیری بنا شده است. مقبره از گذشته تا به حال، به صورت اتاقی بدون سقف از خشت و گل است که در حلبی کوچکی بر آن قرار دارد. با توجه به اینکه این بنا در گودی قرار گرفته، قسمت‌هایی از آن به مرور زمان تخریب شده است. بنای اولیه‌ی مقبره را چهل سال پیش سید عبدالستار سیدی بنا کرده است.

(3) محوطه و معماری کنونی مقبره

بنای مقبره بر زمینی گود با دیوارهای خشت و گلی به صورت مستطیل شکل با ابعاد چهار متر و پنجاه سانتی‌متر در سه متر با مساحتی در حدود سیزده مترمربع و دیوارهایی به ارتفاع دو متر بدون سقف ساخته شده است. در حلبی قهوه‌ای رنگی به ارتفاع دو متر و عرض هشتاد سانتی‌متر بر بنا نصب شده است. سطح داخل اتاق گلی است. سه عدد قبر وجود دارد که بر اثر آب گرفتگی اتاق، آثار اندکی از آن باقی مانده است. این قبور هیچ‌گونه مشخصاتی ندارد و تنها از طریق سنگ‌هایی که در دو طرف قبر به صورت عمودی در زمین فرو رفته‌اند و با برآمدگی برجسته‌ای از سنگ‌ریزه‌ها به مانند تپه‌ای کوچک قابل مشاهده هستند. نمای دیوارهای داخلی خشت و گلی است و در نزدیکی اتاق مذکور چند درخت کهنسال وجود دارد که برای استراحت زوار استفاده می‌شود. این بنا در دامنه‌ی کوهی قرار دارد و جدیداً دور تا دور بنا را سیل‌بندی ساخته‌اند.

(4) توضیحات تکمیلی و ملاحظات

1. زائران:

بنا به گفته‌ی راویان محلی، بیشتر زائران از روستاهای مجاور، برای زیارت به محل مقبره می‌آیند. معمولاً زوار با خواندن فاتحه و قرآن به دعا می‌پردازند. طبق اظهارات مردم محلی، زوار بدون وضو حق ورود به محوطه‌ی قبور را ندارند. بعد از خواندن فاتحه، به نیت حصول حاجات خواسته‌های خود را از درگاه باری تعالی می‌طلبند.

2. نذورات:

بیشتر نذورات را در روز دوشنبه زائران در بین مردم تقسیم می‌کنند که معمولاً شامل خرما و نان کنجدی است که فقط در این منطقه درست می‌شود. نوعی خوردنی محلی به نام «پکودا» نیز یکی دیگر از نذورات این مقبره است که از آرد، روغن، فلفل و ادویه تهیه می‌شود. در گذشته، گوسفند هم در برخی موارد به عنوان نذر ذبح و گوشت آن در بین اهالی روستا و مراجعه کنندگان تقسیم می‌شد.

3. موقوفات:

مجموعه‌ی مقبره و چند اصله درخت انبه و چیکو در زمینی به مساحت تقریبی دویست مترمربع از طرف فردی به نام عبدالرحیم وقف مقبره شده است.

4. مراسم:

در مکانی که مقبره در آنجا قرار دارد بعد از انجام مراسم دعا و فاتحه، خادم مقبره به سخنرانی می‌پردازد. در روزهای دوشنبه زوّار با کتاب‌‎های قرآن و حدیث، که به همراه دارند، به دعا و نیایش می‌پردازند.

5. دفن شدگان:

در مجاورت مقبره، قبرستان قدیمی روستا قرار دارد. در کنار مقبره‌ی «یوسف شاه» اتاقی دیگر به همان سبک بنا شده است که به گفته‌ی یکی از معتمدان، فرزند سید یوسف شاه در آن دفن است. یکی از معروف‌ترین قبور، متعلق به یکی از شعرا و خوانندگان معروف اشعار حماسی بلوچستان به نام «غلام قادر راسکی» فرزند ملا موسی است. وی در سال 1384 در این قبرستان به خاک سپرده شده است و بر سنگ قبر وی این شعر بلوچی نوشته شده است:

«منی موجین ضمیر آزر دهین *** ای زندگی پنج دهین».
 

6. متولیان و خادمان:

داد محمد بوذار؛ داد محمد بلوچزهی؛ سعادتی

راویان محلی:

دادمحمد بوذار؛ دادمحمد بلوچزهی

تحقیق میدانی:

دی ماه 1388
منبع مقاله :
کمالیان، امین‌رضا؛ (1390)، شماری از مقبره‌های استان سیستان و بلوچستان شهرستان‌های ایرانشهر، تهران: بنیاد ایران‌شناسی، چاپ اول.